گرافیتی و توانمندی سازی زنان مصر
شیما یزدانی
۹ خرداد ۱۳۹۲ - ۳۰ مه ۲۰۱۳
درمیان پس زمینه غم افزا و راز آلود انقلاب مصر، کورسوهایی از صراحت در خلال مسابقات هنری مهیج و آگاهانه در خیابانهای مرکز قاهره درخشید.
مسابقهی آثار «زنان بر روی دیوار» – یا WOW – زاییدهی افکار مشترک «آنجی بلادا»، از هنرمندان و مدیران محلی قاهره، و «میا گروندال»، روزنامه نگار سوئدی، بود: سی تن از هنرمندان محلی در جمعی فعال گرد هم آمدند. هدف از برگزاری این مسابقه توانمندسازی زنان از طریق مسابقات گرافیتی در چهار شهر مصر بود.
ایدهی این پروژه همزمان با شروع انتشار چهارمین کتاب میا گروندال با عنوان «انقلاب گرافیتی: هنر خیابانی مصر جدید»، شکل گرفت. این روز به موسیقی و هنرهای خیابانی تخصیص یافت و آثار هنرمندان از گاراژهای کوچک به نوعی از گالریهای گرافیتی که همچنان نیز به گاراژ شهرت دارند، منتقل شد. این رویداد با اجرای موسیقی زنده توسط گروه «ماتریکس»، «الی تالیباب» و «عبدالله مینیاوی» – دو خوانندهی رپ – و حضور گروهی از هنرمندان شرکت کننده در مسابقه همراه بود. همچنین گروندال به عنوان مشاور پروژه به سخنرانی پرداخت.
آثار زنان بر روی دیوار
مسابقهی آثار «زنان بر روی دیوار» با پیام توانمندسازی زنان، از ماه آوریل سال ۲۰۱۳، در چهار شهر قاهره، اسکندریه، منصوره و القصر برگزار خواهد شد. آنجی بلادا میگوید این مسابقه در هر چهار شهر برگزار خواهد شد. میرا شاهده و زفت، مسئولان مسابقه در قاهره هستند و عمار ابوبکر نیز گروه القصر را سازماندهی میکند. در حالی که محمد خالد و غدیر وقدی مسئولان شهر منصوره بوده و آیا تارک، یازان الذقبی و مهند نور مسئولین گروههای شهر اسکندریه هستند.
بلادا توضیح میدهد که این پروژه به دو فاز تقسیم شده است: «فاز اول در آنافورا – کلیسای مرکزی قبطیان در شمال قاهره – صورت خواهد گرفت و برگزاری چندین کارگاه آموزشی برای هنرمندان را شامل میشود. در این کارگاههای آموزشی که با همکاری «سوندوس شابایک»، فمنیست و کارگردان گروه تئاتر باسی، و«سالی ذُهنی»، از بنیانگزاران یکی از گروههای حمایت از حقوق زنان به نام «بهایا یا مصر» برگزار خواهد شد. در جریان این کارگاهها موضوعات حساس مربوط به زنان تبیین شده و راهکارهایی عملی برای طرح این مقولات در خیابان ارائه خواهد شد.»
در جریان فاز دوم این پروژه، هنرمندان از هر چهار شهر بازدید خواهند کرد و در طراحیهای خود تفاسیری معنادار از توانمندیهای زنان ارائه میدهند. هدف از اجرای این فاز پررنگتر کردن نقش و حضور زنان در جامعه و همچنین بالا بردن آگاهیهای اجتماعی است.
در تاریخ دهم ماه می ۲۰۱۳، تمام هنرمندان به «گالری گاراژ» بازگشته و جشن پایان پروژه را برگزار کرده و به بررسی و تحلیل پروژه میپردازند.
گالری گاراژ
نمایش آثاری از هنرمندان محلی چون ابوبکر، هانا الدغان، احمد عبدالله، احمد تونی، زفت و دیگران در گالری گاراژ، جلوهای الهام بخش از مسائلی است که در خلال تعاملات فرهنگی روی میدهد. بلادا میگوید:«ایدهی اولیهی برگزاری این پروژه زمانی شکل گرفت که با گروندال ملاقات کرده و در ارتباط با کتاب وی بحث و گفتگو کردیم. او از من خواست تا گروهی از هنرمندان و گرافیتی کاران محلی را گرد هم آورده و در ترجمهی کتابش به او کمک کنم.»
کمی بعد از این ملاقات بلادا و گروندال تلاش کردند تا ایدهی مطرح شده در کتاب گروندال را در قالب نمایشگاهی هنری و مسابقهای بزرگ و ملی با هدف توانمندسازی زنان از طریق هنرهای خیابانی به اجرا در آورند. سفارت سوئد و یک مؤسسهی فرهنگی دانمارکی (CKU) – که به توسعهی پروژههای بین فرهنگی کمک میکند و از سی داوطلب تشکیل شده که فعالیتهایی خلاقانه را هدایت میکنند – تأمین منابع مالی این پروژه را به عهده گرفتهاند.
بلادا میگوید:«ما میخواستیم تا ایدهی کتاب را فراتر از فضاهای عادی و موجود فرهنگی برده، ترکیبی جدید از پروژههای مختلف هنرهای خیابانی ارائه داده و جشن بگیریم.»
در سه بعد از ظهر متوالی هنرمندان به خلق نقاشیهای دیواری بر روی دیوارهای گاراژی خصوصی، که روزها به عنوان پارکینگ ماشینها مورد استفاده قرار میگیرد، پرداختند. هنرمندان حتی شبها نیز به کار خود ادامه میدادند تا نقاشیهایی را که از کف پارکینگ تا سقف آن امتداد یافته بود به پایان برسانند.
بلادا اعتقاد دارد گاراژ تنها محدودهای سنتی و محلی برای خلق آثار هنری نیست، بلکه محلی برای تولید خلاقیتهای جمعی بیشتر است. او میگوید:«هدف از انتخاب این فضا در وهلهی اول اجرایی شدن ایدهی کتاب گروندال بوده، در وهلهی دوم خلق آثار و ایجاد همکاری در بین هنرمندان امروز مصر و در وهلهی سوم نیز برگزاری مسابقهای با هدف توانمندسازی زنان است.»
انقلاب گرافیتی
گروندال روزنامه نگاری سوئدی است که بیش از یک دهه در مصر زندگی کرده است. او پیش از انتشار کتاب «انقلاب گرافیتی» سه کتاب دیگر را با نامهای «در امید و ناامیدی :زندگی در کمپهای پناهندگان فلسطینی» (۲۰۰۳)، «گرافیتیهای غزه: پیغام عشق و سیاست» (۲۰۰۹) و «میدان التحریر : قلب انقلاب مصر» (۲۰۱۱) منتشر کرده بود؛ تمام این کتابها توسط انتشارات AUC منتشر شدهاند.
گروندال تحقیقات خود را اندکی بعد از انقلاب ۲۵ ژانویهی مصر آغاز کرد. کتاب وی در ابتدا ۱۹۳ صفحه و همراه تعداد زیادی عکس مستند بود، اما به سرعت آن را به کتابی ۴۳۰ صفحهای دارای تصاویر تمام رنگی هنر گرافیتی تغییر داد. این کتاب با طراوت، مونتاژی از آثار گروههای مختلف گرافیتی در طی دو سال گذشته است و مستنداتی منسجم در سطحی ساده مثل پیغامهایی دست نویس تا شابلون، پرترهی شهدای انقلاب و گرافیتیهای حرفهای خیابان محمد محمود را شامل میشود.
تصاویر هنری در فصلهایی از کتاب از قبیل «انقلاب و آزادی»، «مصری و غرور»، «صلیب و هلال احمر» و «شهدا و قهرمانان» آمده و همچنین شامل مصاحبههایی با هنرمندانی همچون پاندای غمگین، هانا دغام، فیل بالدار، نظیر، زفت، طنین، ابوبکر و دیگران است.
گروندال میگوید:«این کتاب با انقلاب ۲۵ ژانویه آغاز شد، زمانی که آثار گرافیتی مصر را تکان داد. در اکثر کشورهای غربی بنیانهای آثار گرافیتی در جنبشهای «هیپ – هاپ» ریشه دارد، اما در اینجا تقریباً به طور کامل آثار گرافیتی با انقلاب مرتبط بوده و به عنوان ابزاری اصلی برای بیان مطالبات جوانان استفاده میشود.»
او در ادامه گرافیتیهای جدید مصر را با گرافیتیهای قدیمیتر در غزه، که ریشه در مقاومت ساکنان آن دارد، مقایسه میکند. گروندال ادامه میدهد:«در ابتدای آغاز جنبش مصر این طور تصور میشد که هنرمندان گرافیتی با آثارشان بیان میکنند که ما مصریانی آزاد و سرافراز هستیم و خیابانهایمان را از دولت پیشین پس گرفتهایم. ولی امروز میبینم که آثار گرافیتی مضمونی مقاومتی پیدا کردهاند؛ در اصل به نوعی از هنر مقاومت تبدیل شدهاند. میتوانم بگویم که آثار گرافیتی به نوعی پیامی قاطع از سوی جوانان کشورهایی است که در آنها انقلاب رخ داده است.»
گروندال اعتقاد دارد که هنرمندان گرافیتی کار غزه بیش از هنرمندان قاهره از تکنیک خطاطی استفاده میکنند؛ که در نتیجهی تأثیر گروه حماس بر هنرمندان است. طبق اعتقادات حماس، نوشته بیش از تصویر، تأثیرگذار است. او ادامه میدهد:«موضوعی که در مورد هنرمندان قاهره برایم جالب توجه بود این است که هنرمندان مصری از اشکال بال مانند و تمثالهای متنوع موجود در دورانهای متفاوت تاریخی – از دوران فراعنه تا دوران قبطیها – استفاده میکنند. فرهنگ مصر گره خورده با تاریخ آن است و مصریان از ادغام آن بیمی ندارند و این همان نقطهی قوت در آثار گرافیتی مصری به شمار میرود، چرا که طرح مسائل فرهنگی و اجتماعی با بیان رخدادهای تاریخی ادغام شده است.»
اگرچه یکی از فصلهای کتاب گروندال «تجلی قدرت زنان بر روی دیوار» نام دارد، اما تنها سیصد تصویر گرافیتی منتخب از هفده هزار تصویر شرکت کننده در مسابقه را شامل میشود. او اعتقاد دارد که جمع آوری و افزایش تعداد تصاویر به لطف برگزاری مسابقهی آثار «زنان بر روی دیوار» بوده است.
با این حال ابوبکر اعتقاد دارد برای ابراز عقاید و ایدهها از طریق تولید آثار گرافیتی لازم نیست که کسی هنرمند حرفهای باشد. او میگوید:«بر خلاف رسانههای جمعی، که معمولاً دستورکارهای مشخصی دارند، گرافیتی شبکهای محدود و محصور نیست و ما به ایدههای زیاد و متنوعی نیاز داریم. گرافیتی هنری واقعی و اصیل است. هر کسی که یک اسپری رنگ و ایدهای جدید داشته باشد میتواند در این جنبش شرکت کند. لازم نیست که آثار گرافیتی زیبا یا هنری باشند، بلکه گرافیتی نوعی ابراز عقیده است؛ در واقع گرافیتی یک انقلاب است.»
دفتر کودکی
این مقاله ترجمه ای است از «’women on walls’ campaign empowers women via street art» که در تاریخ نهم آوریل ۲۰۱۳ در EGYPT INDEPENDENT منتشر شده است.