یادداشت
در دهه اخیر دست کم ۳۰۰ هزار کودک سرباز در بیش از ۳۰ درگیری جنگی حضور داشته اند. ۲ میلیون کودک براثر جنگ از بین رفته و۶ میلیون نفر نیز برای همیشه ناتوان شدهاند. از ابتدای قرن بیستم تاکنون ۲۵۰ جنگ در جهان به وقوع پیوسته و این جنگها به طور قطع سلامت فردی و امنیت اجتماعی آنها را به خطر میاندازد. درآغاز هزاره سوم و از سال ۲۰۰۳ میلادی هم که ایالات متحده به عراق حمله کرد ۳ میلیون انسان بیخانمان شدند که نیمی از آنها کودک بودند؛ از آغاز دوران جنگ های «بدون تلفات» و استفاده از سلاح های دور برد، باز هم کودکان قربانیان اصلی جنگ ها بودهاند.
در سال ۱۹۹۴، هنگامی که ایران به کنوانسیون حقوق کودک پیوست، فعالان حقوق کودک بر این باور بودند که این اقدام می تواند پایانی باشد بر سیر اعدام کودکان در سالهای قبل. اما اعدام منوچهر طاهریان در سال بعد، نشان داد که هنوز تا توقف کامل این امر، راه زیادی باقی است. بنابر آمار رسمی سازمان عفو بین الملل، از سال ۱۹۹۴ تا انتهای سال ۲۰۱۱، ۴۷ کودک در ایران اعدام شده اند. رقمی که ۸ برابر رقم اعدام کودکان در کل کشورهای دیگر جهان است. جرایم این کودکان، مواردی چون قتل، جرایم جنسی و قاچاق مواد مخدر اعلام شده است.(۱)
” مامان ، آنها می خواهند مرا اعدام کنند ، چوبه دار را می بینم . مادر نجاتم بده ، می خواهم تو را ببینم ، به خاطر خدا نجاتم بده.”(آخرین جملات جوان اعدام شده ، دل آرا دارابی برای مادرش سال ۲۰۰۹) ایران بالاترین آمار اعدام جوانان را در میان کشورهای دیگر جهان از سال ۱۹۹۰ دارد و ۷۳ درصد اعدام در سراسر دنیا از سال ۲۰۰۴٫ تا ژوئن ۲۰۰۹ ایران ۳۳ کودک متهم را اعدام کرد و ۱۶۰ جوان دیگر به جرم های همجنس گرایی ، ارتداد ، زنا ، دعواهای خیابانی مرگ منجر در لیست انتظار اعدام قرار دارند است .
در ماه مارس (اسفند) گذشته خبری مبنی بر اعدام هفت تن در عربستان در رسانهها منتشر شد. ازآنجا که دوتن ازمجرمین در هنگام ارتکاب جرم زیر ۱۸ سال سن داشتند این اقدام مسولان قضایی عربستان باعث واکنشهای بسیاری از سوی مجامع بین المللی، فعالان حقوق بشر و حقوق کودک شد. میثاق حقوق کودکان که کشورهای بسیاری از جمله عربستان از امضا کنندگان آن به شمار میروند، اعدام مجرمینی که در هنگام ارتکاب جرم زیر هجده سال سن داشتهاند را ممنوع کرده است.
سودان؛ کشوری که بیش از ۵۰ درصد ساکنانش را کودکان زیر ۱۸ سال تشکیل می دهند، به گفته سازمان دیده بان حقوق بشر، جزو پنج کشوری است که همچنان حکم اعدام برای کودکان صادر کرده و آن را اجرا می کند. دولت سودان اما «به شدت» این اعلام سازمان دیده بان حقوق بشر را رد کرده و تاکید می کند که از نخستین کشورهای امضا کننده معاهده بین المللی حقوق کودکان است.
این داستان از مجموعه “فاشیزم چیه، پرندس یا لک لک؟” ترجمه ایرج نوبخت انتخاب شده است. ییلماز گونی این مجموعه داستانها را در سال ۱۹۷۸ زمانی که به عنوان زندانی سیاسی در زندان به سر میبرد، برای پسرش نوشته است.
از ابتدای پیدایش هنر همواره هنرمند مسئولیت هایی در قبال جامعه داشته است. هنرمند بدوی با طراحی بر دیوارهای غار مسئولیت ثبت وقایع را داشت و تاریخ نگاری می کرد. اما کم کم هنرش را در اختیار اعتقادات قرار داد و از ساخت بت ها تا طراحی اماکن مذهبی پیش رفت. با پیدایش اولین امپراطوری ها هنربه کمک آمد تا جلال و جبروت شاهی را دو چندان کند. اما هرچه تاریخ به پیش رفت و جامعه مدرن تر شد شکل و مسئولیت هنرمند نیز تغییر کرد تا امروز که شاید به نوعی بزرگترین مسئولیت هنرمند آگراندیسمان زشتی ها باشد .
قوانین اکثر کشورهای خاورمیانه بیش از آنکه جنبههای عرفی داشته باشد، جنبههای شرعی دارد. افغانستانِ تحت سلطهی طالبان در واقع مستعمره اعرابِ مسلمانِ تروریست به حساب میآمد که حکام آن در جزییترین شئون زندگی روزمرهی مردم نیز دخالت میکردند. عربستان راستترین، محافظهکارترین و زن ستیزترین رژیم حال حاضر خاورمیانه به شمار میرود که همچنان به شیوهی صدر اسلام دست پای متهمان را قطع کرده و استفاده از شمشیر کماکان کاربردی جدی در سیستم قضایی این کشور دارد.
از وجوه ممیز کودکان و بزرگسالان رؤیاپردازیهایی است که معمولاً از آن با عنوان خیالبافی یاد میکنند. اما این رؤیاها و فانتزیهای کودکانه، در حقیقت بازنمودی از تجربهی زیستهی کودک است، که به فراخور توان پردازش اطلاعات در مغز وی، در سنین مختلف به شیوههای گوناگونی پرداخته و برونریزی میشود. نقاشیهایی که کودکان میکشند، نوشتههایی که مینویسند، داستانهایی که تعریف میکنند و حتی تکیه کلامها یا حالات صورت آنها،همگی نمودهایی از جهانی هستند که در اطراف خود مشاهده میکنند. از سویی دیگر میزان توجه کودک به امور جزئی، دسته بندیهای او ازجزئیات مهم یا بیاهمیت، هیجان انگیز یا معمولی و … نیز نمودهایی از این برون ریزی به حساب میآیند.
یمن، شهر حدیده – گروههای مدافع حقوق بشر اعلام کردند، یمن یکی از کشورهایی با بالاترین تعداد اعدام، به دلیل ضعف دستگاه قضایی و بیشناسنامه بودن کودکان یمنی همچنان به زندانی کردن و اعدام آنها ادامه میدهد. «مریم بتاح»، نوزده ساله، تیرباران شد. او از جمله زندانیان زندان مرکزی و پرتراکم «هودیدا»، در ساحل غربی یمن بود که در پانزده سالگی محکوم به مرگ شد و به مدت سه سال در این زندان زندگی دشواری را، در انتظار اعدام، پشت سر گذاشت. بر طبق اظهارات دیده بان حقوق بشر بتاح یکی از ۲۲ نوجوان نابالغی بود که به اعدام محکوم شدهاند. وی در خانوادهای روستایی و بیسواد متولد شد که مانند هشتاد درصد از کل جمعیت یمن، فرزندانشان فاقد شناسنامه هستند.
درصد بالایی از افراد در جهان طبق معیارهای بین المللی “فقیر” محسوب می شوند. فقر و شرایطی که به تبع آن بر فرد تحمیل می شود، بر جنبه های مختلف زندگی افراد، تاثیر غیرقابل انکاری دارد که آثار سوء اجتماعی نیز از تبعات آن است. کودکان به دلیل موقعیت خاصشان، نسبت به این شرایط آسیب پذیرترند، از این رو لازم است که به نیاز های اساسی و ابتدایی آنان توجه ویژه ای شود.
عبارت مصطلح «بچه ست نمی فهمه» یکی از نمودهای بارز باور به نادانی کودکان است. حتی در فقه سنتی نیز معمولاً کودکان را در کنار مجانین قرار میدهند و فاقد قوهی تمییز و از آنها با عنوان محجور یاد میکنند.[ii] می توان گفت که این موضوع در انسانشناسی سنتی[iii] و کلاسیک تقریباً تمام جوامع وجود داشته و خاص یک دین و یک فرهنگ مشخص نیست
«برای من آقا هم ننویسی چیزی نمیشود. چون من که آقای تو نیستم من فقط دوست توام.» – از نامههای صمد بهرنگی به یکی از شاگردانش – ده سال پیش، در همین روزها، محمود دولت آبادی – در مراسم بزرگداشت بهرام بیضایی – سپاس ویژهای را به نسل متولد «حول و حوش دهه بیست» ایران نثار کرد؛ نسلی که به حق بار رشد بخش قابل توجهی از فرهنگ و هنر ایران معاصر را بر دوش کشید. «صمد بهرنگی» هم از همین نسل بود. روشنفکری آذری زبان که در سال ۱۳۱۸ به دنیا آمد و به سهم خود، در طی زندگی کوتاهش متعهدانه قلم زد و بخشهای مترقی فرهنگ ایران را فعال نگه داشت.
«ناجی العلی» کاریکاتوریست فلسطینی، به سال ۱۹۳۷ در روستای «الشجره» در حد فاصل طبیرا و ناصره متولد شد. وی در سال ۱۹۴۸ به همراه خانواده به اردوگاه «عین الحلوه» در جنوب لبنان پناه برد. ناجی العلی پس از دستگیر شدن توسط نیروهای اسرائیل به نقاشی بر روی دیوار اردوگاهی که در آن محصور بود پرداخت و این اولین فعالیت هنری وی به حساب میآمد.
کشورهای مختلف در این نقطه منحصر به فرد از کره زمین، نقاط مشترک و تفاوت بسیاری با هم و باجهان خارج از خود دارند. یکی از مهترین عناصری که این شباهت و تفاوتها را بین کشورهای خاورمیانه و دنیای اطراف آن ایجاد میکند، نظام آموزشی در کشورهای این منطقه است. در این رابطه به سراغ دکتر سعید پیوندی، جامعهشناس رفتیم. دکتر پیوندی استاد دانشگاه نانسی فرانسه است که تحقیقات فراوانی در زمینه نظامهای آموزشی انجام داده.
بی شک یکی از شاخصههای مهم توسعه یافتگی هر جامعه ای، میزان سرانهی مطالعهی افراد آن جامعه است و بر همین اساس جهان امروزی را “جهان اطلاعات” خوانده اند.از این رو کتابخوانی، به عنوان یکی از منابع مهم دستیابی به اطلاعات، از ضرورتهای اجتماعی و فرهنگی جامعه است که البته خود تحت تأثیر علایق و انگیزههای فردی، امکانات و میزان در دسترس بودن کتاب قرار دارد.
تا چند سال پیش، نمایشگاه کتاب هم معنی بود با روزهایی از اردیبهشت در محل نمایشگاه بین المللی و البته همراهی نمایشگاه مطبوعات. چند سالی است که این روزهای اردیبهشت در مصلای تهران و جدا از نمایشگاه مطبوعات برگزار می شود. تغییری که در کنار حذف برخی انتشاراتی ها و محدودیت های کم و زیاد برای برخی دیگر، موجب نارضایتی بسیاری از بازدیدکنندگان شده است. با این حال، نمایشگاه کتاب همچنان برای کتاب دوستان بهانه ای است تا با کتاب های تازه منتشرشده و در دست انتشار آشنا شوند و بتوانند کتاب های مورد علاقه خود را پیگیری یا خریداری کنند.
قصههای مجید روایت کودکی است بی پناه، که این بی پناهی در تمام قسمتهای مجموعه موج میزند. بزرگترها مجیدِ سمج و حساس را درک نمیکنند. تا جایی که در اپیزود «ملخ دریایی» حتی از «بی بی» – تنها پناه زندگیاش – نیز کتک میخورد. او کودکی پررو و فضول است که دل مشغولیهای رنگارنگی و واقعی دارد؛ از کراوات در بهانه، هندوانه در بعد از ظهر گرم، کت در لباس عید و سینما در شرم گرفته تا میگو در همین اپیزود ملخ دریایی!
آموزش و پرورش، بخشی حیاتی از روند رو به رشد اقتصاد مدرن به شمار میآید. با این حال نگاه جناح راست، در دهههای اخیر، نسبت به مقولهی آموزش عمومی صمیمانه نبوده است. به عنوان مثال، کمکهای خیریهی بیست میلیارد دلاری خانوادهی «والتون»[۳] اهداف محافظه کارانهی طرفدارداران خصوصی سازی آموزش و پرورش عمومی را تقویت نمود؛ جناح راست اعتراضات زیادی به مقوله آموزش همگانی دارد. برخی از مخالفان محافظه کار و مذهبی اعتقاد دارند آموزش و پرورش عمومی با برخی از اعتقادات مقدس مذهبی تناقض دارد که مثال آشکار آن تدریس و آموزش رفتارهای جنسی در مدارس و یا شکاف موجود بین تعابیر علمی نظریه تکامل و باورهای بنیادین مذهبی درباره آفرینش جهان توسط خداوند است.
در طول سالهای اخیر درآمدهای دولت ایران از محل فروش نفت افزایش قابل توجهی داشته است. دولتهای نهم و دهم، از ۱۱۱۶ میلیارد دلار درآمد نفتی ایران در طول ۱۰۳ سالی که از کشف نفت در دوران ناصرالدین شاه می گذرد، ۵۳۱ میلیارد دلار سهم برده است. گرچه دولت ایران برای ادارهی امور کشور هزینههایی می پردازد اما سهم بردن یک دولت در طول هفت سال از درآمد نفتی کشور به اندازهی ۹۶ سال آمدن و رفتن دولتها، پرسشهایی جدی دربارهی محل هزینه کرد این درآمدها پیش میکشد: این درآمد در کجا و چگونه هزینه شده است؟ کدام یک از زیرساختهای کشور با این درآمد توسعه و بهبود یافته است؟ این درآمد چقدر در رونق اقتصاد داخلی که می تواند تورم و بیکاری را مهار کند نقش داشته است؟ سطح رفاه عمومی تا چه میزان افزایش داشته است؟
اشکها خطوطی بر صورت کثیفش بر جا میگذارند.« نبیل مختار»، پسر پاکستانی شش سالهای است که در حین تمیز کردن موتور سیکلتها در خیابان اشک میریزد؛ کاری دشوار که شش روز هفته و هر روز به مدت نه ساعت ادامه دارد… او پسربچهای است از میان میلیونها کودک در یک کشور فقیر که به کار کردن وادار میشوند. جایی که دولت به دلیل بدنامی، فساد و بیکفایتی قادر به حمایت از حقوق شهروندانش نیست. مختار- آخرین حامی خانوادهاش – میگوید:«میخواهم درس بخوانم و پزشک شوم، اما ما هیچ پولی برای این منظور نداریم». افزایش قیمت سوخت و مواد غذایی و شرایط نامناسب اقتصادی، بسیاری از خانوادهها را مجبور کرده تا به جای مدرسه کودکانشان را به دنبال پیدا کردن کار بفرستند.
از منظر تحلیل جمعیتی، در حال حاضر کودکان یک سوم جمعیت ایران را تشکیل میدهند؛ یعنی کودکان ایرانی نزدیک به بیست و شش میلیون از جمعیت کل کشور را به خود اختصاص دادهاند. چنین عدد چشمگیری میانگین سنی جامعهی ایران را به ۲۷ سال رسانده تا ایران نیز در زمرهی کشورهای جوان جهان قرار بگیرد. دیگر کشورهای خاورمیانه نیز وضعیتی مشابه با ایران را تجربه میکنند. این کشورها بافت جمعیتی جوانی دارند و در مواردی، چون غزه و افغانستان، میانگین سنی آنها زیر هجده سال است که از این رو میتوان این سرزمینها را سرزمینهای کودکان نامید. با این حال، و با وجود آنکه، کودکان در بافت جمعیتی این کشورها از جمله گروههای اجتماعی هستند که دست بالا را دارند، ولی به علت شرایط عموماً بحرانی کشورهای منطقه، وضعیت کودکان چندان مورد توجه قرار نمیگیرد.
«من [به] دنبال قالبی متعالی با کاستن از حشو و زواید هستم.» این شاید کامل ترین تعریف ممکن از سینمای «ابوالفضل جلیلی» به زبان خود باشد. او معتقد است مناسبترین واژه برای سینمای مورد نظرش «گرافیک سینمایی» است؛ یعنی به موجزترین، کوتاه ترین، ساده ترین، بی پیرایه و ادا و اصول ترین شکل، مسئله اش را مطرح می کند. در جایی دیگر می گوید: «من به زبان تصویر علاقمندم، دیالوگ را دوست ندارم و ضد دیالوگ هستم، البته شاید به این علت که بلد نیستم دیالوگ بنویسم و به همین علت سینمایم خشک به نظر می آید، چون از شیرینی معمول سینما دور است.»